Engleski Jezik-Istorija i Razvoj Engleskog Jezika

 ENGLESKI JEZIK

Kada su Angli i Sasi osvojili Britaniju u 5.veku nove ere, sa sobom su doneli svoj jezik, ili kako ga sada zovemo: staroengleski (Old English). Primeri staroengleskog jezika su: sheep (ovca), dog (pas), work (posao), field (pas), earth (zemlja), the (određeni član), is (je - glagol to be u 3.licu), you (ti – lična zamenica u 2. licu jednine ili množine).

Dve stotine godina kasnije, kada je Sveti Agustin doneo hrišćanstvo u Britaniju u 7.veku, stotine latinskih i grčkih reči je ušlo u staroengleski jezik: reči kao što su hymn, priest, school, cook. U VIII, XIX i X veku vikinški osvajači su dodali norveške reči: get, wrong, leg, want, skin, same, low.

Kada je normanski vojvoda Viljem porazio anglosaksonskog kralja Harolda u bici kod Hejstingsa 1066.godine i postao kralj Viljem I, francuski jezik je postao jezik obrazovanih ljudi naredna dva ili tri veka. Ovo je značilo da nema konzervativnog uticaja na engleski jezik, kojim su govorili (tada) uglavnom neobrazovani ljudi, pa je period srednjoengleskog jezika bio okarakterisan ogromnim promenama.

Gramatički gledano, većina nastavaka iz staroengleskog, a naročito nastavaka za padeže, nestala je, zbog čega je red reči dobio primarni značaj koji ima u savremenom engleskom; u isto vreme, desio se transfer velikog broja francuskih reči u engleski jezik (neke procene kažu čak preko 10 000 reči). Kakogod, latinski jezik je ostao jezik crkve i obrazovanja i ova mešavina latinskog, francuskog i izvornog engleskog je razlog zašto ima tako puno sinonima, čak i danas, u engleskom jeziku, npr. ask (English), question (French), interrogate (Latin); time (English), age (French), epoch (Latin).

Uvođenje štamparske prese otprilike 1476.godine, podstaklo je potrebu za standardnim jezikom, koji bi se razumeo u celoj zemlji. Za moderni engleski jezik se može reći da se pojavio 1500.godine, a najvažniji uticaj na ovaj jezik je izvršio Viljem Šekspir, koji je objavio u komediji „Uzaludan ljubavni trud“ (Love Labour's Lost): „Henceforth my wooing mind shall be expressed/In russet yeas, and honest kersey noes“, odnosno, da je „čisti“ engleski bio jezik na kome se Englezi najbolje izražavaju.

Engleski je izvežen u rastući broj britanskih kolonija, koji je do 19.veka obuhvatao jednu četvrtinu ljudske populacije! Iako je uloga Britanije kao svetske sile opala značajno u 20.veku, hegemonija SAD je značila da je engleski jezik odavno dostigao status svetskog jezika. Procenjuje se da jedna od pet osoba u svetu govori engleski – 300 miliona kao svoj prvi jezik; 600 miliona kao drugi ili strani jezik; 1 milion kao strani jezik.

Kako se engleski širio, tako se i menjao, tako da sada ima nekoliko priznatih varijacija engleskog jezika. Dok je engleski koji se govorio u britanskim bivšim „belim“ kolonijama – SAD, Kanada, Australija i Novi Zeland – još uvek sličan britanskom engleskom, od koga se razlikuje samo u pitanjima vokabulara i frazeologije, engleski koji se govori na Antilima (Zapadnoindijska ostrva ili the West Indies) ili u zemljama kao što je Indija gde je engleski drugi jezik, može biti drugačiji u sintaksi i gramatici.

Američki engleski (American English) je pod uticajem američkih indijskih jezika, španskog i jezika svih etničkih grupa koje emigriraju u SAD već godinama. Ali, i dalje ga razumeju govornici britanskog engleskog jezika. Premda, mnogi „amerikanizmi“ - reči ili fraze koje potiču iz Amerike – su asimilovani natrag u britanski engleski; reči kao što su skunk (American Indian), canyon, banana, potato (Spanish) ili izrazi kao što su: to take a back seat, to strike oil, to cave in. Druge reči – automobile, cookie, crazy, highway, mail, movie, truck – i dalje imaju američki „ukus“, ali se sve više koriste od strane govornika britanskog engleskog jezika. Nekoliko reči – faucet (tap), candy (sweets), fall (autumn), gas (petrol) – je ostalo nedvosmisleno američko, kao i neki oblici spelovanja (color – colour, theater – theatre, tire – tyre).

Australijski engleski (Australian English) takođe ima svoje „domaće“ reči, od kojih su neke probile svoj put do internacionalnog engleskog (boomerang, budgerigar), premda druge (cobber = friend, sheila = girl, tucker = food, dinkum = good) ostaju distinktivno australijske.

Detaljniji prikaz istorije engleskog jezika (po periodima)

Engleskim jezikom se počelo govoriti pre oko hiljadu i petsto godina. Od tada je ovaj jezik pretrpeo izuzetno velike promene, kako u pisanju i izgovoru, tako i u pogledu fonda reči. U daljem toku teksta biće prikazani razvoj i promene do kojih je u engleskom jeziku dolazilo usled invazija i uticaja drugih naroda na britanska ostrva.

Staroengleski: V-XI vek

Staroengleski se razvija kroz kontakte tri glavne grupe naroda i pojedinaca – anglosaksonskih plemena koja su naselila Englesku, hrišćanskih misionara iz Rima i vikinških i danskih osvajača i doseljenika. 

Anglo-Saksonci

V-VI vek: Plemena Angla, Saksonaca i Juta iz kontinentalnog dela Evrope i iz Skandinavije vrše invaziju na Britanska ostrva i uspostavljaju novo kraljevstvo u Engleskoj. U Engleskoj se govori anglo-saksonski, najraniji oblik engleskog jezika. Reči anglo-saksonskog porekla: fire (vatra), man (čovek), house (kuća), day (dan), what (šta), earth (zemlja), book (knjiga), and (i), you (ti).  

Misionari iz Rima

V-VII vek: Hrišćanski misionari putuju u Englesku i tamo osnivaju manastire. Kaluđeri drže službu na latinskom i prepisuju latinske rukopise. Reči preuzete iz engleskog: verse (stih), angel (anđeo), demon (demon), pope (papa), altar (oltar), candle (sveća), school (škola), hymn (crkvena pesma).

Vikinzi i Danci

VIII-XI vek: Vikinzi i Danci iz Skandinavije preduzimaju pohode na Britaniju. Tokom X i XI veka Danci vladaju severoistočnom Engleskom. Reči skandinavskog porekla: leg (noga), want (hteti), dirt (prljavština), knife (nož), sky (nebo), get (dobiti), skin (koža), egg (jaje), bull (bik).

Beovulf – staroengleski spev

Nastao u VIII veku, spev Beovulf (Beowulf) u preko 3.000 stihova pripoveda o neustrašivom ratniku koji se bori protiv čudovišta da bi izbavio svoj narod. “The unholy creature, grim and greedy, was soon ready, savage and cruel, and from their rest seized thirty thanes.” “Taj bezbožni stvor, strašan i pomaman, uskoro bi spreman, divalj i okrutan, i zgrabi trideset usnulih ratnika.”

Srednjoengleski: pozni XI vek – XV vek

U ovom periodu, Normani u engleski jezik uvode francuske reči, pisanje nekih reči se menja, a pozajmljivanje iz latinskog se nastavlja.

Normani

1066-1300: 1066.godine vojvoda Viljem od Normandije pokorava Englesku. Viši slojevi stanovništva govore francuski, koji je u upotrebi i u skupštini i sudovima. Reči preuzete iz francuskog: court (dvor), royal (kraljevski), attorney (pravni zastupnik), crime (zločin), fashion (moda), beauty (lepota), feast (gozba), music (gozba), story (priča).

Promene u pravopisu

XII-XV vek: Staroengleska slova nestaju iz upotrebe. Fracuski pisari uvode kombinacije slova “qu”, “gh”, “ch” i “ng” u pisanje određenih reči.

Kenterberijske priče (Canterburry Tales) – srednjoengleski spev

Džefri Čoser (Geoffrey Chaucer) počinje da piše Kenterberijske priče oko 1387.godine. Spev se sastoji od 23 priče koje pripovedaju hodočasnici. “Then people long to go on pilgrimages… And specially from the end of every county of England to Canterbury they travel.” “Tada ljudi čeznu da idu na hodočašća… A posebno iz svih grofovija u Engleskoj putuju u Kenterberi.”

Nastanak savremenog engleskog: pozni XV – XVIII vek

U ovom periodu se engleski postepeno razvio u jezik kojim se i danas govori.

Kakston i uspon štamparstva

1476: Vilijam Kakston (William Caxton) štampa prve knjige na engleskom, što dovodi do velikog širenja pismenosti.

Vilijam Šekspir

1590-1612: Vilijam Šekspir (William Shakespeare) upotrebljava engleski jezik na originalan i uzbudljiv način u svojim dramama i poeziji. Izrazi iz Šekspirovih dela koji su se odomaćili u engleskom: good riddance (dobro je da smo se otarasili…), a blinking-idiot (potpuna budala), high time (krajnje vreme), foul play (prljava igra), a laughing stock (predmet podsmeha), an eyesore (ruglo).

Biblija kralja Džejmsa

1611: Štampa se prevod Biblije na engleski jezik. Ova verzija, koju je autorizovao kralj Džejms I (James I), koristi se u celoj zemlji.

Izrazi iz Biblije kralja Džejmsa koji su se odomaćili u engleskom:

-in the twinkling of an eye (za tren oka), the skin of my teeth (za dlaku), a wolf in sheep’s clothing (vuk u jagnjećoj koži), the salt of the earth (najbolji ljudi), the apple of my eye (zenica oka mog), an eye for an eye (oko za oko)

Renesansa

1475-1650: Budi se interesovanje za starogrčke i latinske spise, a u nauci i umetnosti razvijaju se nove ideje. Za istraživanje novih ideja i pojmova pozajmljuju se reči iz grčkog, latinskog, francuskog i italijanskog jezika.

Reči pozajmljene u doba renesanse:

- u nauci: temperature (temperatura – iz latinskog), skeleton (kostur – iz grčkog), pneumonia (zapaljenje pluća – iz grčkog), gravity (gravitacija – iz latinskog), muscle (mišić – iz latinskog), virus (virus – iz latinskog).

- u muzici: violin (violina – iz italijanskog), madrigal (madrigal – iz italijanskog), soprano (sopran – iz italijanskog), opera (opera – iz italijanskog), ballet (balet – iz francuskog), fugue (fuga – iz francuskog).

- u arhitekturi: cupola (kupola – iz italijanskog), balcony (balkon – iz italijanskog), grotto (niša – iz italijanskog), dome (svod – iz francuskog), portico (trem sa stubovima – iz italijanskog), stucco (gipsani malter – iz italijanskog).

Rečnik dr Džonsona

1755: dr Semjuel Džonson (Samuel Johnson) objavljuje Rečnik engleskog jezika. Engleski pravopis već je u velikoj meri standardizovan.

Trgovci i istraživači

XVI-XVIII: Istraživači otkrivaju nove zemlje, a trgovci sa njima uspostavljaju trgovačke veze, uvodeći u engleski neke nove reči.

Reči uvedene u engleski kroz trgovinu:

- coffee (kafa – iz turskog), banana (banana – iz španskog), yam (jam – iz portugalskog), apricot (kajsija – iz portugalskog), maize (kukuruz – iz španskog), potato (krompir – iz španskog).

Guliverova putovanja (Gulliver Travel’s) – roman iz XVIII veka

Džonatan Svift (Jonathan Swift) piše Guliverova putovanja 1726.godine, upotrebljavajući reči i pisanje vrlo blisko savremenom engleskom. U sledećem odlomku, Gulivera zarobljavaju majušni Liliputanci. “I attempted to rise, but was not able to stir… I could only look upwards; the Sun began to grow hot, and the Light offended mine eyes.” “Pokušao sam da ustanem, ali nisam mogao da se pokrenem… Mogao sam samo da gledam uvis; sunce je upeklo, a svetlost mi je zaslepljivala oči.”

Savremeni engleski: od XIX veka do danas

Posle 1800.godine u engleskom jeziku ne dolazi do većih promena, ali se engleski širi kroz ceo svet i obogaćuje se hiljadama novih reči. Danas je engleski svetski jezik kojim kao maternjim govori preko 350 miliona ljudi, a kao drugim jezikom najmanje 400 miliona.

Izvori:

Aspects of Britain and the USA, Christopher Garwood, Guglielmo Gardani, Edda Peris, Oxford, Oxford University Press (2003)
Ilustrovani englesko-srpski rečnik / koordinator prevoda Boris Hlebec; prevod Milica Spremić … (et al.), Novi Sad, Zmaj (2003)